Беморни зиёрат қилиш
Биринчи фасл
Касал кишини зиёрат қилишнинг беш одоби бор.
Биринчи одоб. Ошнолар беморнинг, у қандай касалликка: кўз оғриғи, тиш оғриғи ва бошқа дардга йўлиққан бўлишидан қатъи назар, ундан ҳол-аҳвол сўраши керак.
Иккинчи одоб. Касал киши гарчи ғайридин бўлса-да, уни зиёрат қилиш лозим.
Учинчи одоб. Касалнинг олдига кирилганда, очиқюзлилик, табассум ва шафқат билан муомала қилиш керак. Беморнинг олдига янги кийимлар билан кирилмайди. Табассум билан кирилиб, беморнинг бош тарафида ўтирилади. Беморнинг юзига тез-тез қарамаслик, кўп ва баланд овозда гапирмаслик зарур. Қўлини касалнинг пешонасига ёки қўлига қўйиб, ундан аҳволини сўраш лозим. Касални ҳар куни эмас, балки икки кунда бир сўраш лозим.
Тўртинчи одоб. Бемордан кўнглингиз нимани тусайди, деб сўраш керак. Агар беморнинг кўнгли тусаган нарса унга зарар бўлмаса, уни келтириб бериш ёки яқинларига келтириб беришни айтиш зарур. Агар беморнинг кўнгли ҳаром нарсалар (хамр)ни тусаса, унга келтириб берилмайди. .
Бешинчи одоб. Беморнинг олдида кўп ўтирмайди ва тез туриш даркор. Илло, беморнинг ўзи буни талаб қилса, унинг кўнглини кўтариш учун кўп ўтириш жоиз. Бемор билан суҳбатлашиш асносида унинг кўнглини кўтарадиган сўзларни ва ҳикояларни айтиб бериш керак.
Бемордан кўнгил сўраш вақтининг миқдори бир сигир соғиб бўлганчалик вақтдир.
Иккинчи фасл
Беморнинг ўзига хос одоблари ҳам бештадир.
Биринчи одоб. Бемор баъзан енгил нола қилиши керак. Бу суннатдир. Лекин нола ҳаргиз шикоят, ғам туфайли эмас, балки бошини бирор нарса билан боғлаб: “Вой бошим!” деб нола қилиш керак. Бундан мақсад тезроқ соғайиб кетишдир. .
Иккинчи одоб. Бемор дард-алам пайдо бўлганда, шукр қилиши керак. Ҳаргиз ўзига ўлим тиламаслик зарур.
Учинчи одоб. Бемор гуноҳлардан тавба қилиб, яхши гумон қилиши керак. Зиммасида одамларнинг ҳақи бўлса, уни зудлик билан адо этиши керак. Ҳамсуҳбатларининг барчасидин рози-ризолик сўраши лозим. Хотима, яъни умрини поёни хайрли бўлиши учун тиришиши даркор.
Тўртинчи одоб. Иссиқ жон, иситмасиз бўлмайди. Шу боис бемор аҳволи оғирлашса, дафн маросими ва кафанлаш ишларини васият қилиши керак. Яъни: мени шундай кафанланглар, фалон жойга кўминглар, деб васият қилиши жоиздир.
Бешинчи одоб. Яқинларига, қавму қариндошларига бирор кор-ҳол юз берса, сабр қилинглар, деб васият қилиши зарур.
Таъзия билдириш
Учинчи фасл
Мусибат аҳли одоблари баёнидадир. Бунинг ҳам беш одоби бор.
Биринчи одоб. Ҳар бир мўмин киши биродарининг вафот этганини эшитса: “Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун”, яъни: «Албатта, биз Аллоҳнинг ихтиёридамиз ва албатта, биз Унинг ҳузурига қайтувчилармиз», дейиши керак.
Иккинчи одоб. Мусибат аҳлига таъзия билдириш керак. Дафндан аввал ёки кейин бўлса-да, таъзия билдириш мустаҳабдир. Имом Муҳаммад наздида таъзия уч кунгача жоиздир, ундан кейингиси макруҳ.
Учинчи одоб. Тобут кўтариб кетаётган кишилар сукут сақлашлари вожиб. Аёл киши тобут ортидан эргашмайди. .
Тўртинчи одоб. Марҳум учун дод-фарёд солиб, бақи- риб йиғлаш ҳаромдир.
Бешинчи одоб. Марҳум дафн этилгандан сўнг ҳамма иш-ишига тарқаб кетиши керак. Маййит учун дафндан кейин ҳам йиғилиб ўтириш макруҳдир.
Имом Маждиддин Фирузободий “Сирот ал-мустақим” китобида ёзишича, дафндан сўнг жам бўлиш, Қуръони карим ўқиш, хоҳ қабр бошида, хоҳ бошқа жойда бўлсин, бидъатдир. Аммо таом тайёрлаб азадор оилага юбориш мустаҳабдир. Қабр устига пишиқ ғишт, тош ва шунга ўхшаш нарсалар билан мақбара ва иморат қуриш, чироқ ёқиш бидъатдир.
Тўртинчи фасл
Қабрларни зиёрат қилишнинг тўрт одоби бор.
Биринчи одоб. Эркакларга қабристонни кўп зиёрат қилиш мустаҳабдир. Агар киши ота ва онасининг қабрини кўп зиёрат қилса, вафотидан кейин унинг қабрини фаришталар зиёрат қилишади. Аёллар ҳам қабристонни зиёрат қилишларида монелик йўқ. (Чунончи, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қабрларни зиёрат қилинг. Чунки у сизга охиратни эслатади”, деганлар (Имом Ибн Можа ривояти) – И.И.).
Иккинчи одоб. Мусулмонларнинг қабристонини оёқости қилиш, от билан қабристонни босиб ўтиш мумкин эмас. Қабрлар устига ўтирмаслик, суянмаслик лозим.
Учинчи одоб. Аёллар эрларининг изни ила қабристонларни зиёрат қилиши мумкин. Лекин бу зиёрат кўп бўлмаслиги керак.
Тўртинчи одоб. Ота-она ёки яқин қариндошларнинг қабрлари бошида доимий туриш керак эмас. Бу жоҳилият даври одатидир.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари
Иброҳимжон ИНОМОВ тайёрлади.
“Ҳидоят” журналининг 2019 йил, 9-сонидан