Hidoyat.uz

Хоразм вилояти бош имом-хатиби Хайруллоҳ АБДУЛЛАЕВ билан суҳбат

– Ассалому алайкум, домла! Динимиз одамлар ўртасидаги турли-туман муносабат ва муомалаларда ҳамиша адолат, инсоф ва ҳалоллик бўлишини талаб этади. Шулардан бири савдо-сотиқдир. Маъқул кўрсангиз, шу мавзуда суҳбатлашсак…

– Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳ. Аллоҳ тао­ло бандаларини ўзаро савдо-сотиқ, олди-берди ўлчовларида ўзгалар ҳақига хиёнат қилмасликка буюрган. Бунга жуда диқ­қат қилиш лозим. Чунки Раббимиз фазлу карами билан Ўзи ва бандаси ўртасидаги ҳақни кечиши мумкин. Аммо тенгсиз одиллигидан бир банданинг иккинчи бандага зулм билан ўтадиган ҳақини то ҳақдор кечмагунча кечмайди. Бу амрнинг нақадар жиддий эканига далил сифатида, ҳатто, Қуръони ка­римда Мутаффифун, яъни “Тарозидан уриб қолувчилар” номли сура нозил қилинган.

Мазкур сура бундай бошланади: «(Савдо-сотиқда ўлчов ва тарозидан) уриб қолувчи кимсалар ҳолига вой! Улар одамлардан (бирор нарсани) ўлчаб олган вақтларида тўла қилиб оладиган, уларга ўл­чаб ёки тортиб берган вақтларида эса, уриб қоладиган кимсалардир” (1–3-оятлар).

Аллоҳ таоло яна бундай огоҳлантиради: “Аллоҳ савдони ҳалол, рибони ҳаром қилди” (Бақара сураси, 275-оят). “Эй мўминлар! Бирингиз бирингизнинг молингизни ноҳақ йўл­лар билан еманг. Ўзганинг молини фақат рози бўлиб савдо қилиш би­лан олгач, ейишингиз мумкин” (Нисо сураси, 29-оят).

Тижоратчи фойда кў­ришга умид қилган ҳолда, зарар кўриш хавфини ҳам бўйнига олиб иш бошлайди. Ҳаракат қилиб, одамларга керакли молларни олиб келади, сақлайди ва бошқа хиз­матларни бажаради. Шунинг учун ти­жорат – ҳалол меҳнатдир.

– Пайғамбар алайҳиссалом ҳам, халифалари ҳам савдо билан шуғулланганлар. Қуръони каримда савдо илмини яхши билиб, амал қилишга чақириқлар тез-тез келишининг сабабларидан бири ҳам балки шудир?

– Савдо илми, умуман ҳалол тижо­ратга доир келган оятлар ҳамма ва ҳар замон учундир. Тарихга назар ташла-сак, нафақат Расул акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам, балки у зотдан ол­динги пайғамбарлар даврида ҳам бу илмга эътибор катта бўлган. Шуайб алайҳиссаломнинг қав­ми тарозу ва бош­қа ўлчовларда бир-­бирига хиёнат қилганлари учун Аллоҳ қил­мишларига яраша бало юборди…

Абдуллоҳ ибн Аббос розийаллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Мен Ра­су­луллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурла­рида ушбу оятни ўқидим: “Эй одам­лар, ердаги ҳалол, пок нарсалардан енг­лар” (Ба­қара сураси 168-оят). Шунда Саъд ибн Абу Ваққос туриб деди:

– Ё Расулуллоҳ! Аллоҳга дуо қилинг, мени дуоси қабул бўладиган киши қилсин.

Шунда Набий соллал­ло­ҳу алайҳи ва саллам унга бундай жавоб бер­дилар:

– Эй Саъд, луқманг­ни ҳалол-покиза қил, дуоси мустажоб киши бўласан. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасам, қорнига ҳаром луқма туширган банданинг амалини Аллоҳ қирқ кун қабул қилмайди. Ҳаромдан семирган банданинг жойи дўзахдадир» (Имом Табароний ривояти).

– Савдо-сотиқ инсонлар ўртасида фақат ўзаро мол айирбошлаш эмас, балки кишилар ахлоқини акс эттирувчи кўзгу ҳамдир. Савдода кишиларнинг тўғрисўзлиги, ваъдага ва­фодорлиги, омонатга содиқлиги каби кўплаб ахлоқий фазилатлар намоён бўлади…

– Абу Саид Худрий розийаллоҳу ан­ҳудан риво­ят қилинган ҳадисда Расу­луллоҳ соллаллоҳу алай­ҳи ва саллам бундай деганлар: “Ростгўй, омо­нат­дор тижоратчи пай­ғамбарлар, сид­диқ­лар ва шаҳидлар билан биргадир” (Имом Термизий ривояти). Ҳадиси шарифда айтилганидек, улуғ зотлар билан бир сафда туриш, ҳақиқатан, олий да­ража ҳисобланади. Чунки мазкур си­фатларга эга тижоратчи савдода фожирлик, ал­дамчилик ва хиёнатга йўл қўймайди. Агар у тақводор, яхшилик қилувчи ва ростгўй бўлмаса, бу дунёда ҳасрат чекади, охиратда шарманда бўл­ади. Савдогар шариат кўрсатмасига биноан йўл тутса, унинг тижорати ибодат саналади ва ба­ракали бўлади.

Улуғ зотларнинг биридан: “Обид ус­тунроқми ёки омонатдор савдогар­ми?” деб сўралганида: “Омонатдор савдогар ус­тун. Чунки молни сотиш ёки олиш пайтида шайтон уни тарозидан уриб қолишга, ёлғонга ундайди, у бунинг ак­сини қилиб, шайтондан устун келади”, деб жавоб берган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам буғдойни ҳўллаб, ёмғир тегди деб сотаётган одамга: “Ёмғир теккан бўлса, нега ташқарисига чиқариб қўймай, ичига яширдинг? Ахир, одамлар молингни яхши-ёмонини билиб, кў­риб, ундан кейин харид қилсинлар-да. Кимки бизни алдаса, у биздан эмас”, деганлар (Имом Муслим ривояти).

Шунинг­дек, бозорда ўзи­нинг нордон анорини сотиш учун юзига ширин анорни кесиб, “кўргазмага” қўйиш, сигирни бир ик­ки кун соғмасдан, елинини шишириб бо­зорга олиб чиқиш, маҳ­су­лотни намлаш эвазига оғирлаштириш, савдогар билан хари­дор ўртасига тушиб, гўё яхши маҳ­сулот олиб бераман деб сотувчи билан тил бириктириб, яроқсиз молни харидорга алдов йўли билан сотиб улуш олиш каби ишлар ҳалол эмас.

– Бугунги кунда кўпчиликни қи­зиқ­тирган масалалар савдо-сотиқ­қа тегишли бў­лаётгани сир эмас. Бу борада вакиллик жамоатчилик орасида қандай тарғибот иш­ларини йўлга қўйган?

– Вилоят вакиллигимиз ходимлари, имомларимиз ҳам вақти-вақти билан туман ва шаҳар бозорларида ҳа­лоллик савдога барака келтириши, савдо илми ва қоидалари ҳақида тарғибот ишлари олиб боришмоқда. Маҳаллий сайтлар, ижтимоий тармоқлар орқали ҳам долзарб мавзулар қаторида савдога оид ма­қолалар бериб боряпмиз. Имом-хатибларимиз халқимизнинг саволларига диний идора фатво ҳайъати фат­во­лари, ҳанафий мазҳабимизнинг мўътабар асарлари асосида жавоблар бериб, савдо одобларини ҳам кенг тушунтириб келишяпти.

Абдулатиф АБДУЛЛАЕВ суҳбатлашди.

“Ҳидоят” журналининг 2020 йил 8-сонидан