Ўзбекистонда халқаро диний эркинлик бўйича 2020 йил ҳисоботи эълон қилинди
АҚШнинг Ўзбекистондаги элчихонаси ахборот хизмати Ўзбекистонда халқаро диний эркинлик бўйича 2020 йил ҳисоботини эълон қилди.
Конституцияда дин ёки эътиқод эркинлиги ҳамда давлат билан диннинг бир-биридан ажратилиши белгилаб қўйилган. Ҳукумат йил давомида халқаро ҳуқуқшунос олимлар билан дин ҳақидаги қонунга ўзгартиришлар киритиш юзасидан маслаҳатлашган. 6 августда Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти (ЕХҲТ) ва Европа Кенгашининг Венеция комиссиясидан қўшма хулоса беришни расман илтимос қилган. 12 октябрда ЕХҲТ ва Венеция комиссияси қўшма хулосасини эълон қилган.
Таъкидланишича, лойиҳада ҳимоянинг баъзи яхшиланган чоралари кўзда тутилган бўлса-да, ҳукумат дин ва диний эркинлик устидан қатъий ва кескин чоралар кўриши мумкинлиги ҳам белгиланган. Шунингдек, «Қонун лойиҳаси инсон ҳақлари соҳасидаги халқаро стандартларга ва ЕХҲТ олдида инсон ўлчами борасида олинган мажбуриятларга тўла мос келиши учун жиддий қайта кўриб чиқилиши лозим»лиги айтилган.
Ҳукумат йил давомида дин билан боғлиқ жиноятлари учун ҳибсга олинган 243 нафар маҳбусни озод этгани ёки уларнинг қамоқ муддатини қисқартирганини эълон қилган. Айрим фаоллар ва нодавлат ташкилотлари вакиллари хабарига кўра, ҳукумат бу турдаги маҳбусларга шафқатсиз муносабатда бўлиб, уларга нисбатан жисмоний зўравонликни ҳам қўлламоқда, айрим ҳолларда диний экстремизмда ёки давлат рухсат бермаган исломий фаолиятда гумон қилиниб, ҳибсга олинган ва қамоққа ташланган шахсларнинг қамоқ муддати узайтирилган.
Ҳукумат йил охирига қадар қамоқдаги 38 кишига нисбатан гуруҳларга аъзолиги ёки «тақиқланган диний-экстремистик фаолият»да иштирок этгани учун жиноий иш қўзғатилганини билдирган. Яна «тақиқланган диний материаллар контрабандаси» бўйича 22 та жиноий иш қўзғатилган. 2019 йилда полиция қўлга олган 2 нафар блогердан бири 3 йилга озодликдан маҳрум қилинган. Бошқаси беш йилга шартли қамоқ жазосига ҳукм этилган, бироқ дин фаоли сифатидаги фаолиятида синов муддати талабларини бузгани учун ноябрь охирида 5 йилга озодликдан маҳрум қилинган.
Шунингдек, ҳукумат 8 та черковни рўйхатган олган. Диний ташкилотлар берган маълумотга кўра, ҳалигача давлат рўйхатидан ўтишни кутиб турган яна 17 та черков бор. Бир қанча дин эркинликлари ҳимоячилари баёнот берганига кўра, йил давомида давлат рўйхатидан ўтган черковларнинг аксариятига этник ўзбеклар эмас, этник руслар ва корейслар аъзо бўлган. Ҳукумат давлат рўйхатидан ўтказишни рад этган диний ташкилотлар вакиллари ҳалигача ўзлари эътиқод қилаётган дин амалларини жиноий таъқиб хатарисиз бажара олмаган.
Август ойида суд беш эркакни 11,5 йиллик қамоқ жазосига, 3 кишини эса бир жойдан иккинчи жойга боришни чеклашга ҳукм қилган. Бунга ўша гуруҳ вакиллари ўз диний эътиқодини муҳокама қилгани сабаб бўлган.
Ички ишлар вазирлиги вояга етмаган болалар ота-оналари, акалари ва опалари ҳамда бошқа қариндошлари ҳамроҳлигида масжидларда намоз ўқиши мумкинлиги ҳақида расман баёнот берган.
Йил давомида АҚШ элчиси ва элчихонанинг бошқа ходимлари одамлар диний эътиқоди учун қамоққа олинаётгани, уларга нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлинаётгани, кам сонли диний жамоатларни давлат рўйхатидан ўтказиш ва болаларга диний фаолиятда иштирок этиши йўлидаги мавжуд бюрократик тўсиқлар юзасидан хавотир билдириш учун ҳукуматнинг юқори лавозимли амалдорлари билан учрашувлар ўтказган.
Элчихона ходимлари ҳукуматни дин ҳақидаги қонун лойиҳасида халқаро экспертлар тавсияларига амал қилиш, шунингдек, жамоатчилик фикрини инобатга олишга даъват этган. Йил давомида элчихона ходимлари мамлакатдаги диний эркинлик аҳволини муҳокама қилиш учун диний ташкилотлар, ҳуқуқ ҳимоячилари ва фуқаролик жамиятининг бошқа аъзолари билан мулоқот қилган. Камсонли диний жамоатларни давлат рўйхатидан ўтказиш, болаларга диний таълим бериш ҳамда мусулмонлар ҳижоб ўраши ва соқол қўйиши билан боғлиқ хавотирлар муҳокама мавзулари бўлган.
Шунингдек, 2020 йил 2 декабрида 1998 йилда қабул қилинган ва кейинчалик тузатишлар киритилган «Халқаро эътиқод эркинлиги тўғрисида»ги қонунга асосан, давлат котиби Ўзбекистонни «Алоҳида кузатув рўйхати»дан ўчирган ва энди бу мамлакат «диний эркинлик соҳасидаги жиддий қонунбузарликлар»да қатнашмаяпти ва уларга тоқат қилмаяпти, деб топган.
Ўзбекистон 2006 йилдан 2017 йилгача алоҳида ташвиш уйғотадиган мамлакатлар рўйхатига киритилган, 2018 ва 2019 йилларда «Махсус кузатув рўйхати»га ўтказилган эди.