Hidoyat.uz

Тижорат инсоният жамиятида зарурий ишлардандир. Унга барча уммат (миллату элат) ҳаёти боғлиқ бўлади. Тижорат халқ­лар­ни билишда, мустақил фикр ва иш қилишга сабаб бўлади. Бир давлат бошқасидан катта фазилатли тижорат иши билан ҳам фарқланади.

У маданият рукнидан бир рукндир. Олди-сотди пешқа­дамлик ва бой бўлишга интилишнинг асли ҳисобланади. Шу­нингдек, у ҳар қандай яхшилик ва хурсандчиликнинг ҳам ас­лидир. Тижорат бо­ис саноат юксалади ва зироатчилик илга­рилайди.

Тижоратнинг шартлари

Тижоратчи билиши муҳим бўлган нарсалар қуйидагилар:

– тижоратчининг тижоратга кифоя қиладиган сармоя (пули) бўлиши шарт. У тижорат қилиш учун қарз ёки фоизга пул олмасин. Тижорат учун қарз ёки фоизга пул олиш тижо­ратнинг зиёнли ва фойдасиз бўлишига сабаб бўлади.

– тежамкорлик (иқтисодли) бўлиши шарт. Яъни, сармояга тегмаслик. Балки фойдадан сармояга қўшиши керак. Чунки тижоратнинг офати – исроф қилиш унинг зараркундаси, яъни қурти бўлса, баракаси эса иқтисод қилишдадир.

– тижорат қонунларини яхши билиши ва бозор ҳолатидан хабардор бўлиши лозим. У ҳар нарсадан фойда олиш миқ­дорини билиши лозим. Одатда сотиладиган нархда сотиб, сотиб олишнинг нархини билиши лозим. Сотиб олишда мо­ҳир бўлиши лозим. Иложи бўлса, у арзон нархда сотиб олиб, фой­да қоларли қилиб сотишни билиши лозим.

Энг муҳим шартлардан бири тижоратчининг қаноатли бўлишидир.

Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу)нинг фаолияти бун­га мисол бўла олади. У зотнинг мол-дунёси қирқ минг динор­га етди. Бу пуллар билан заифларни озод қилар эди ва кам­ба­ғал мусулмонларни едириб-ичирар эди. Бусрога тижорат учун чиққанида ҳам Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)­нинг суҳбатларига ва доим у зотга ҳамроҳ бўлишга ҳарисманд эди.

Ибн Асокир ривоят қилган:

Умму Салама (розияллоҳу анҳо): “Абу Бакр Расулуллоҳ (сол­лаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг даврларида Бусрога тижо­рат учун чиқдилар”, деди.

Ҳатто ул зот мусулмонлар амири ва халифаси бўлганла­ридан сўнг ҳам одатларига кўра, бозорга тижорат ва ишлаш учун чиқар эди.

Шунда мусулмонлар у кишини бу ишдан тўхтатишар ва раҳбар уммат иши билан машғул бўлиши керак, деб маслаҳат беришарди.

Ибн Саъд айтади: “Абу Бакр халифа бўлганларида эрталаб эгнила­ри­даги кўйлакни судраб бозорга чиқдилар. Йўлда Умар ибн Хаттоб ва Абу Убайда ибн Жарроҳга йўлиқдилар. Улар иккови:

– Мусулмонлар амири бўлдингиз, нега бу ишни қиляп­сиз? – дейишди.

– Оиламни қаердан таомлантираман? – деди Абу Бакр.

– Сизга ҳақ-маош ажратамиз, – деди ҳазрат Умар билан Абу Убайда.

Шундан сўнг у кишига кунлик ҳақ (бир қўйнинг ярмини) ажратишди”.

Мусулмонлар ўз диёрлари ва уй-жойларини ташлаб, Аллоҳ Каломини улуғлаб ва Ҳақ таолонинг чорловига жавобан Ма­динага ҳижрат қилган кун Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) муҳожирлар ва ансорларни – Абдураҳмон ибн Авф билан Саъд ибн Рабеъни бир-бирига қиёматлик биродар ту­тинтирганларида, Саъд ибн Рабеъ Абдураҳмон ибн Авфга: “Мен молимни иккига бўламан, ярми сенга, ярми менга. Менинг икки хотиним бор, сен уйланишинг учун биттасининг жавобини бераман”, – деди.

Абдураҳмон ибн Авф унга: “Менда сенинг молингга ҳам, аҳлинг­га ҳам ҳожат йўқ. Аллоҳ иккаласида ҳам сенга барака берсин. Лекин менга бозорни кўрсат”, – деди.

Абдураҳмон ибн Авф тижорат қилди ва катта бойликка эришди. Ҳатто бир марта унга етти юз туяда буғдой, ун ва озиқ-овқат келди. Карвони Мадинага киргач, ул зотнинг Аллоҳ тао­ло йўлида барчасини камбағал-мискин бечораларга садақа-эҳ­сон айлагани нақл қилинган.

Дарҳақиқат, ҳадиси шарифда айтилганидек: “Юқори қўл (яъни, берган қўл) пастки (яъни, олган) қўлдан яхшидир”.

Шунингдек: “Инсонларнинг энг яхшиси инсонлардан бе­ҳожат бўлганидир, инсонларнинг ғазаблантирадигани инсонларга ўз оғирини ташлаб оладиганидир”.

“Одамлардан беҳожат бўл, сен уларнинг тенги бўласан. Кимдан бирон нарса тиласанг, сен унинг асири бўласан. Хоҳ­лаган кишинг­га яхшилик қил, сен унинг амири бўласан”.

Усмонхон АЛИМОВнинг

“Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг муборак васиятлари” китобидан (2-жилд)

Асар “Мовароуннаҳр” нашриётида чоп этилган.

Нашриётдан харид нархи 26 000 сўм